Cây bơ hợp với đất gì? Cách trồng giúp cây phát triển tốt

Cây bơ không chỉ là một loại cây ăn quả phổ biến mà còn mang lại nhiều giá trị dinh dưỡng và kinh tế. Với hương vị béo ngậy, bơ là thực phẩm ưa chuộng trong nhiều món ăn. Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ về đặc điểm, cách trồng và chăm sóc cây bơ để đạt năng suất cao nhất.

Điều kiện sinh trưởng của cây bơ

Cây bơ có nhiều giống khác nhau và mỗi loại sẽ phù hợp với điều kiện sinh trưởng riêng biệt. Tuy nhiên, nhìn chung, trồng cây bơ thích hợp nhất ở những khu vực có đất tơi xốp, giàu dinh dưỡng, tầng đất dày từ 1m trở lên với độ pH dao động từ 5 - 6.5. 

Để cây phát triển khỏe mạnh, nhiệt độ lý tưởng dao động từ 14 - 25°C, độ ẩm từ 70 - 80%, đồng thời cần có thời gian khô hạn kéo dài vài tháng kết hợp với lượng mưa hàng năm từ 1.200 - 1.600 mm.

Với những khu vực đất mỏng, thoát nước kém, nên lên luống để tránh tình trạng cây bị ngập úng, dẫn đến các bệnh về rễ, ảnh hưởng đến cách chăm sóc cây bơ sau này. Nếu bạn đang băn khoăn trồng cây bơ trước nhà có tốt không, thì nên cân nhắc vị trí trồng để cây có đủ ánh sáng và không ảnh hưởng đến kết cấu đất.

Ngoài điều kiện tự nhiên, thời gian cây bơ trồng bao lâu có trái còn phụ thuộc vào phương pháp nhân giống. Nếu trồng cây bơ từ hạt, cây thường mất từ 5 - 7 năm mới cho trái. Ngược lại, nếu áp dụng cách ghép cây bơ đúng kỹ thuật, thời gian này có thể rút ngắn chỉ còn khoảng 2 - 3 năm. 

Cây bơ có nhiều giống khác nhau và mỗi loại sẽ phù hợp với điều kiện sinh trưởng riêng biệt
Cây bơ có nhiều giống khác nhau và mỗi loại sẽ phù hợp với điều kiện sinh trưởng riêng biệt

Khi cây bước vào giai đoạn ra hoa, người trồng cần đặc biệt chú trọng cách chăm sóc cây bơ khi ra hoa để đảm bảo đậu quả tốt, đặc biệt ở những vùng có khí hậu lạnh như miền Bắc, nơi cách chăm sóc cây bơ ở miền Bắc cần điều chỉnh theo mùa vụ.

Bên cạnh đó, việc áp dụng đúng cách làm cho cây bơ ra quả bằng phương pháp tỉa cành, bón phân hợp lý và thụ phấn nhân tạo cũng giúp cây bơ đạt năng suất cao hơn. Với những yếu tố trên, người trồng hoàn toàn có thể chủ động trong cách trồng cây bơ để đạt được hiệu quả tốt nhất.

>>> Click để xem: Hướng dẫn trồng cây lê cho quả sai và chất lượng cao

Chuẩn bị trước khi trồng cây bơ hiệu quả

Cây bơ là một trong những loại cây ăn quả được nhiều người yêu thích nhờ giá trị dinh dưỡng cao và khả năng sinh trưởng tốt. Để cây phát triển mạnh mẽ và cho năng suất cao, việc chuẩn bị trước khi trồng cây bơ đóng vai trò quan trọng.

Dụng cụ trồng

Để bắt đầu trồng cây bơ, bạn cần chuẩn bị một quả bơ già, tươi ngon và không bị sâu bệnh. Nếu muốn thử cách trồng cây bơ từ hạt, bạn cần một số dụng cụ như que tăm hoặc xiên gỗ vót nhọn để cố định hạt, cùng với một bình nước có kích thước vừa phải để ngâm hạt bơ.

Ngoài ra, nếu bạn chọn cách trồng cây bơ trong chậu, hãy sử dụng chậu bằng nhựa, sành sứ hoặc đất nung, có lỗ thoát nước tốt. Chậu nên có đường kính miệng từ 25 - 30cm và chiều cao khoảng 30 - 40cm để cây phát triển ổn định về sau.

Để bắt đầu trồng cây bơ, bạn cần chuẩn bị một quả bơ già, tươi ngon và không bị sâu bệnh
Để bắt đầu trồng cây bơ, bạn cần chuẩn bị một quả bơ già, tươi ngon và không bị sâu bệnh

Đất trồng bơ

Loại đất tốt nhất để trồng cây bơ là đất sạch hữu cơ giàu dinh dưỡng, có độ thoát nước tốt. Đất nên được phối trộn theo tỷ lệ:

  • 60% đất thịt hoặc than bùn đen
  • 20% giá thể (xơ dừa, trấu hun)
  • 10% viên đất nung hoặc đá trân châu
  • 10% phân hữu cơ như phân trùn quế hoặc phân chuồng hoai mục

Những vùng có đất thoát nước kém cần cải tạo để tránh tình trạng cây bị úng rễ. Điều này đặc biệt quan trọng khi áp dụng cách chăm sóc cây bơ ở miền Bắc, nơi có khí hậu khác biệt và cần phương pháp trồng phù hợp.

Chọn giống cây bơ

Trên thị trường hiện nay có nhiều giống bơ phổ biến như bơ 034, bơ booth, bơ sáp, bơ năm lóng,… Để đảm bảo cây khỏe mạnh, bạn nên chọn giống tốt từ cây mẹ khỏe mạnh, không bị sâu bệnh.

Nếu bạn thắc mắc cây bơ bao lâu có trái, thì phương pháp nhân giống ảnh hưởng rất lớn. Cây bơ trồng bao lâu có trái sẽ khác nhau tùy theo cách nhân giống. Nếu trồng cây bơ từ hạt, cây thường mất từ 5 - 7 năm mới ra trái, nhưng nếu ghép cây bơ, thời gian có thể rút ngắn còn 2 - 3 năm. Do đó, cách ghép cây bơ là một kỹ thuật quan trọng giúp tăng năng suất và rút ngắn thời gian thu hoạch.

Vị trí trồng bơ

Cây bơ cần nhiều ánh sáng, vì vậy nên đặt cây ở nơi có nắng tốt nhất. Nếu bạn muốn trồng cây bơ trước nhà có tốt không, thì điều này hoàn toàn khả thi. Cây bơ không chỉ tạo bóng mát mà còn mang đến giá trị phong thủy tốt.

Khi cây bước vào giai đoạn ra hoa, việc áp dụng cách chăm sóc cây bơ khi ra hoa rất quan trọng để đảm bảo tỷ lệ đậu trái cao. Ngoài ra, bạn cũng cần biết cách làm cho cây bơ ra quả bằng cách bón phân hợp lý, cắt tỉa cành đúng thời điểm và đảm bảo thụ phấn hiệu quả.

Với những bước chuẩn bị kỹ lưỡng này, việc trồng cây bơ tại nhà sẽ trở nên đơn giản và hiệu quả hơn, giúp bạn có thể thu hoạch những trái bơ thơm ngon ngay tại vườn nhà!

Cách trồng cây bơ hiệu quả

Cây bơ là một loại cây ăn quả phổ biến, không chỉ mang lại giá trị dinh dưỡng cao mà còn có giá trị kinh tế lớn. Để cây phát triển tốt và cho năng suất cao, việc lựa chọn phương pháp trồng phù hợp là rất quan trọng. 

Cây bơ là một loại cây ăn quả phổ biến, không chỉ mang lại giá trị dinh dưỡng cao mà còn có giá trị kinh tế lớn
Cây bơ là một loại cây ăn quả phổ biến, không chỉ mang lại giá trị dinh dưỡng cao mà còn có giá trị kinh tế lớn

Trồng cây bơ bằng phương pháp ươm hạt thủy sinh

Trước khi bắt đầu trồng cây bơ từ hạt, bạn cần chọn một quả bơ chín, già và chất lượng tốt. Dùng dao rạch nhẹ theo chiều dọc quả bơ, tránh cắt quá sâu để không làm tổn thương hạt bên trong. Khi đã cắt xong, vặn nhẹ hai nửa quả ngược chiều để tách ra. 

Lưu ý, phần đầu của hạt (nơi sẽ nảy mầm) nằm gần cuống, còn phần đuôi (nơi mọc rễ) nằm ở phía chóp quả. Cẩn thận lấy hạt bơ ra để chuẩn bị cho bước tiếp theo. Hạt bơ sau khi lấy ra cần được rửa sạch để loại bỏ phần thịt quả còn sót lại. 

Chỉ nên sử dụng nước sạch và lau nhẹ bằng tay hoặc khăn mềm. Không dùng xà phòng hoặc bàn chải chà mạnh, vì có thể làm trầy xước lớp vỏ lụa màu nâu bên ngoài, ảnh hưởng đến khả năng nảy mầm.

Sau khi rửa sạch, đặt hạt bơ theo phương thẳng đứng, dùng 3-4 que tăm xiên vào phần giữa hạt theo góc vuông, sao cho que tăm giúp hạt có thể cân bằng trên miệng cốc mà không rơi xuống.

Chuẩn bị một cốc nước sạch có kích thước vừa với hạt bơ và đặt hạt sao cho 1/2 phần dưới của hạt chìm trong nước, đầu nhọn hướng lên trên. Nên sử dụng nước lọc để hạn chế vi khuẩn gây thối hạt. Đặt cốc gần cửa sổ hoặc nơi có ánh sáng tự nhiên tốt. Hãy thay nước mỗi ngày để tránh nấm mốc và giúp cách trồng cây bơ từ hạt đạt hiệu quả cao.

Tùy vào chất lượng hạt và điều kiện môi trường, hạt có thể nảy mầm sau 2-4 tuần, nhưng cũng có trường hợp kéo dài đến 8 tuần. Lúc này, đầu trên của hạt sẽ khô lại, nứt ra và lớp vỏ nâu bắt đầu bong tróc.

Sau đó, rễ bơ sẽ dần phát triển từ các vết nứt dưới đáy hạt. Khi rễ ổn định, chồi non sẽ mọc lên từ phần trên của hạt bơ. Trong giai đoạn này, cần đảm bảo lượng nước đủ để rễ luôn được ngập trong nước, giúp cây phát triển tốt.

Khi cây bơ đã cao khoảng 15cm, đây là thời điểm thích hợp để chuyển sang chậu đất nhằm thúc đẩy sự phát triển của cây. Rút que tăm ra cẩn thận và tỉa bỏ lá vàng hoặc rễ hỏng nếu có.

Chuẩn bị chậu đất có khả năng thoát nước tốt, đào một lỗ có kích thước lớn hơn rễ cây một chút, sau đó đặt cây xuống. Lưu ý, không lấp kín hạt bơ, hãy để phần trên của hạt lộ ra ngoài để cây tiếp tục phát triển. Nén nhẹ đất xung quanh để cố định cây và tưới nước mỗi ngày để duy trì độ ẩm.

Lưu ý khi trồng cây bơ

Nếu bạn thắc mắc cây bơ trồng bao lâu có trái, thì cây bơ trồng từ hạt thường mất từ 5-7 năm mới cho quả. Nếu muốn rút ngắn thời gian, bạn có thể áp dụng cách ghép cây bơ, giúp cây ra trái nhanh hơn, chỉ sau 2-3 năm.

Nếu bạn thắc mắc cây bơ trồng bao lâu có trái, thì cây bơ trồng từ hạt thường mất từ 5-7 năm mới cho quả
Nếu bạn thắc mắc cây bơ trồng bao lâu có trái, thì cây bơ trồng từ hạt thường mất từ 5-7 năm mới cho quả

Để đảm bảo cây phát triển khỏe mạnh, cần tìm hiểu cách chăm sóc cây bơ, đặc biệt là cách chăm sóc cây bơ khi ra hoa để giúp cây đậu quả tốt hơn.

Với những ai đang cân nhắc trồng cây bơ trước nhà có tốt không, thì cây bơ không chỉ tạo bóng mát mà còn mang ý nghĩa phong thủy, giúp thu hút tài lộc và năng lượng tích cực.

Nếu trồng ở khu vực miền Bắc, cần điều chỉnh theo khí hậu địa phương và áp dụng cách chăm sóc cây bơ ở miền Bắc để cây có thể sinh trưởng tốt trong điều kiện nhiệt độ thay đổi theo mùa.

Khi cây bắt đầu ra hoa, việc áp dụng đúng cách làm cho cây bơ ra quả như bón phân, tỉa cành và thụ phấn nhân tạo sẽ giúp cây đậu trái tốt hơn.

Trồng cây bơ từ hạt trực tiếp vào chậu đất

Nếu bạn muốn trồng cây bơ từ hạt, một trong những cách đơn giản nhất là ươm trực tiếp vào chậu đất thay vì ngâm nước. Phương pháp này giúp cây phát triển tự nhiên mà không cần thay nước hàng ngày, giảm nguy cơ cây con bị sốc môi trường khi chuyển từ nước sang đất.

Trước tiên, hãy chọn những hạt bơ chất lượng từ quả bơ chín, sau đó tách ra và rửa sạch. Khi đã chuẩn bị xong, tiến hành trồng cây bơ theo các bước sau:

Chuẩn bị đất trồng: Nên sử dụng đất tơi xốp, giàu dinh dưỡng, có khả năng thoát nước tốt. Nếu trồng trong chậu, chậu cần có đường kính khoảng 25-30cm và lỗ thoát nước đầy đủ.

Đặt hạt bơ vào đất: Cắm hạt bơ theo phương thẳng đứng, phần đầu tròn hướng xuống dưới và đầu nhọn hướng lên trên. Hạt nên được vùi sâu khoảng 2-3cm dưới mặt đất, nhưng vẫn để khoảng 1,5cm phần hạt nhô lên để cây dễ nảy mầm.

Giữ ẩm đất: Tưới nước đều đặn để duy trì độ ẩm nhưng không để đất quá ướt, tránh tình trạng úng rễ.

Nếu bạn muốn trồng cây bơ từ hạt, một trong những cách đơn giản nhất là ươm trực tiếp vào chậu đất thay vì ngâm nước
Nếu bạn muốn trồng cây bơ từ hạt, một trong những cách đơn giản nhất là ươm trực tiếp vào chậu đất thay vì ngâm nước

Chờ cây bơ nảy mầm: Tùy vào điều kiện môi trường, hạt bơ có thể nảy mầm trong khoảng 3-8 tuần.

Những lưu ý khi trồng cây bơ từ hạt

  • Nếu bạn có không gian rộng, có thể trồng 2-3 cây gần nhau vì bơ thích mọc thành cụm, giúp cây phát triển tốt hơn.
  • Cách trồng này không chỉ giúp tiết kiệm thời gian mà còn giúp cây thích nghi ngay với đất, thay vì phải chuyển từ môi trường nước sang đất.
  • Tuy nhiên, tỷ lệ nảy mầm không ổn định, có thể mất hơn 3 tháng để thấy kết quả.
  • Nếu bạn muốn cây nhanh ra trái hơn, hãy áp dụng cách ghép cây bơ thay vì đợi cây lớn từ hạt, bởi vì cây bơ bao lâu có trái phụ thuộc vào phương pháp trồng. Nếu trồng từ hạt, cây có thể mất 5-7 năm để cho quả, nhưng nếu ghép cây bơ, thời gian này chỉ còn khoảng 2-3 năm.

Nhiều người thắc mắc trồng cây bơ trước nhà có tốt không, câu trả lời là có. Cây bơ không chỉ tạo bóng mát, thanh lọc không khí mà còn có ý nghĩa phong thủy tốt, giúp thu hút tài lộc. Tuy nhiên, hãy đảm bảo trồng ở vị trí có đủ ánh sáng và không ảnh hưởng đến không gian sinh hoạt.

Khi cây bắt đầu nảy mầm, việc áp dụng cách chăm sóc cây bơ phù hợp sẽ giúp cây phát triển khỏe mạnh. Nếu ở khu vực miền Bắc, hãy chú ý đến cách chăm sóc cây bơ ở miền Bắc, đặc biệt trong những tháng lạnh, cần che chắn và bón phân hợp lý.

Nếu cây đã bắt đầu ra hoa, áp dụng cách chăm sóc cây bơ khi ra hoa để giúp quá trình đậu quả tốt hơn. Bạn cũng có thể tham khảo thêm cách làm cho cây bơ ra quả bằng cách bón phân, cắt tỉa cành và hỗ trợ thụ phấn nhân tạo.

Cách chăm sóc cây bơ để đạt năng suất cao

Việc tưới nước đóng vai trò quan trọng trong cách chăm sóc cây bơ, giúp cây phát triển khỏe mạnh và ra quả tốt. Nếu trồng cây bơ từ hạt bằng phương pháp thủy sinh, cần thường xuyên xịt ẩm lên hạt để giữ độ ẩm, tránh làm khô hạt. 

Đồng thời, thay nước định kỳ để hạn chế vi khuẩn, tránh làm hạt bị úng hoặc thối. Đối với trồng cây bơ trực tiếp vào chậu hoặc đất, trong 3 tháng đầu tiên, cây cần được tưới nước 2-3 lần/ngày vào sáng sớm và chiều mát. 

Sau giai đoạn này, có thể giảm tần suất tưới xuống còn 3 ngày/lần để đảm bảo rễ cây phát triển tốt mà không bị ngập úng. Nếu quan sát thấy lá cây bơ chuyển sang màu vàng, đây có thể là dấu hiệu cây bị úng nước. Khi đó, hãy ngừng tưới nước trong vài ngày để cây phục hồi.

Cắt tỉa đúng cách giúp cây phát triển cân đối và hỗ trợ cách làm cho cây bơ ra quả hiệu quả hơn. Khi cây đạt chiều cao khoảng 30cm, nên bấm ngọn lần đầu để kích thích cây ra nhánh. Khi các nhánh mới dài khoảng 15cm, tiếp tục bấm ngọn lần thứ hai để tạo tán đều hơn.

Việc tưới nước đóng vai trò quan trọng trong cách chăm sóc cây bơ
Việc tưới nước đóng vai trò quan trọng trong cách chăm sóc cây bơ

Bên cạnh đó, việc tỉa cành giúp cây có khung tán vững chắc, giảm sâu bệnh và tăng khả năng quang hợp. Tuy nhiên, không nên cắt tỉa quá mức vì có thể làm cây suy yếu, ảnh hưởng đến sự phát triển và ra hoa. Đây cũng là bước quan trọng trong cách chăm sóc cây bơ khi ra hoa, giúp cây dễ dàng đậu quả hơn.

Bón phân đúng liều lượng và thời điểm giúp cây phát triển nhanh, đặc biệt là trong giai đoạn cây trưởng thành.

  • Năm đầu tiên: Khi cây được 1 tháng tuổi, tiến hành bón NPK 20-20-10 với liều lượng 100g/cây, chia thành 3 lần/năm để giúp cây phát triển rễ và thân.
  • Năm thứ hai: Tăng lượng phân lên 300g/cây và chia thành 4 lần/năm. Tránh bón phân vào mùa khô để hạn chế phân bị bốc hơi nhanh. Nên tưới nước trước và sau khi bón để giúp phân tan đều trong đất.
  • Từ năm thứ ba trở đi: Khi cây đã phát triển toàn diện, tăng lượng phân lên 1kg/cây, bón 3 lần/năm để duy trì độ dinh dưỡng cần thiết.

Ngoài phân NPK, có thể kết hợp bón phân hữu cơ như phân trùn quế, phân ủ sinh học hoặc phân chuồng hoai mục để tăng cường dưỡng chất cho đất. Điều này đặc biệt quan trọng đối với cách chăm sóc cây bơ ở miền Bắc, nơi có khí hậu lạnh hơn và cần chế độ bón phân hợp lý.

Mặc dù nhiều giống bơ có khả năng kháng sâu bệnh tốt, cây vẫn có thể bị tấn công bởi bọ xít, rệp sáp, nhện ve hoặc mắc các bệnh như thán thư, vàng lá, thối rễ,…

Để bảo vệ cây, nên thường xuyên kiểm tra và vệ sinh khu vực trồng bơ, cắt tỉa cành lá bị sâu bệnh để tránh lây lan. Ngoài ra, có thể phun phòng định kỳ bằng dầu neem (1-2ml/l nước + 5ml nước rửa chén) hoặc Nano bạc đồng (30ml/16l nước) để kiểm soát sâu bệnh một cách tự nhiên, đặc biệt trong mùa mưa.

Nhiều người thắc mắc trồng cây bơ trước nhà có tốt không, câu trả lời là hoàn toàn có thể. Cây bơ không chỉ tạo bóng mát mà còn có ý nghĩa phong thủy tốt, giúp thu hút tài lộc. Tuy nhiên, cần chọn vị trí trồng hợp lý, đảm bảo cây có đủ ánh sáng và không ảnh hưởng đến không gian sinh hoạt gia đình.

Thu hoạch cây bơ đúng thời điểm

Sau một thời gian trồng cây bơ, đến khoảng năm thứ 4, cây bắt đầu cho trái, đây cũng là thời điểm thu hoạch vụ đầu tiên. Khi cây phát triển tốt, sản lượng trái sẽ tăng dần theo từng năm. 

Sau một thời gian trồng cây bơ, đến khoảng năm thứ 4, cây bắt đầu cho trái
Sau một thời gian trồng cây bơ, đến khoảng năm thứ 4, cây bắt đầu cho trái

Đặc biệt, với những cây được nhân giống bằng phương pháp ghép cây bơ, thời gian thu hoạch sẽ ngắn hơn so với trồng cây bơ từ hạt, giúp người trồng nhanh chóng có được những quả bơ chất lượng cao. Thông thường, mùa thu hoạch bơ diễn ra từ tháng 7-8 dương lịch. Tuy nhiên, một số giống bơ có thể cho thu hoạch trái vụ vào khoảng tháng 9-10. 

Nếu bạn đang băn khoăn cây bơ trồng bao lâu có trái, thì thời gian này còn phụ thuộc vào phương pháp trồng. Cây bơ bao lâu có trái nếu trồng từ hạt có thể mất từ 5-7 năm, trong khi cây ghép chỉ cần 2-3 năm đã có thể thu hoạch.

Những bức ảnh cây bơ đẹp trong vườn

Lá cây bơ xanh mướt và dày, góp phần tạo nên vẻ đẹp tươi mới cho cây bơ trong vườn nhà
Lá cây bơ xanh mướt và dày, góp phần tạo nên vẻ đẹp tươi mới cho cây bơ trong vườn nhà
Chiêm ngưỡng hình ảnh cây bơ với tán lá xanh mát, nổi bật giữa không gian sân vườn
Chiêm ngưỡng hình ảnh cây bơ với tán lá xanh mát, nổi bật giữa không gian sân vườn
Cây bơ con phát triển mạnh mẽ, mang đến hy vọng cho những mùa quả bơ thơm ngon sau này
Cây bơ con phát triển mạnh mẽ, mang đến hy vọng cho những mùa quả bơ thơm ngon sau này
Cây bơ sáp đặc biệt với quả dày, béo ngậy, mang lại hương vị thơm ngon cho bữa ăn
Cây bơ sáp đặc biệt với quả dày, béo ngậy, mang lại hương vị thơm ngon cho bữa ăn
Hoa cây bơ nở vào mùa xuân, mang lại những cánh hoa trắng nhỏ xinh cho vườn nhà bạn
Hoa cây bơ nở vào mùa xuân, mang lại những cánh hoa trắng nhỏ xinh cho vườn nhà bạn
Cây bơ booth nổi bật với quả lớn, hạt nhỏ và phần thịt mềm mịn, rất được yêu thích
Cây bơ booth nổi bật với quả lớn, hạt nhỏ và phần thịt mềm mịn, rất được yêu thích

Cây bơ là lựa chọn tuyệt vời cho những ai yêu thích làm vườn và muốn tận hưởng trái bơ tươi ngon ngay tại nhà. Chỉ cần nắm vững kỹ thuật trồng và chăm sóc, bạn có thể sở hữu một vườn bơ sai trĩu quả. Hy vọng bài viết này giúp bạn có thêm kiến thức hữu ích về cây bơ.

>>> Tham khảo thêm: Mãng cầu xiêm là gì? Đặc điểm và cách trồng hiệu quả nhất

Thu Phương
Tác Giả

Thu Phương

Thu Phương là một tác giả đam mê nhiếp ảnh và sưu tầm ảnh, với niềm yêu thích khám phá vẻ đẹp của thế giới qua ống kính máy ảnh. Cô luôn tìm kiếm những khoảnh khắc tinh tế, độc đáo trong cuộc sống, từ những cảnh vật thiên nhiên đến những khoảnh khắc đời thường đầy cảm xúc.

Bình Luận

Địa chỉ email của bạn sẽ không được công bố. Các trường bắt buộc được đánh dấu *